Aristoteles'te Bir ve Çokluk Kavramları

   ‘Bir’ kavramı tarih boyunca filozofların üzerine düşündüğü temel konulardan biri olmuştur ve bu kavram doğrultusunda birçok filozof büyük çalışmalarda bulunmuştur. Bu çalışmalarda ‘Bir’ kavramının ‘Çok’ kavramı ile beraber ele alındığını ve bu iki zıt kavramın ontolojik ve epistemolojik ilişkiler kurularak çeşitli problemler üzerinde ele alındığını görmekteyiz. Bu çalışmada ana konumuz olan Bir ve Çok kavramını Aristoteles çerçevesinde inceleyeceğiz.

Aristoteles İçin Bir Ne Anlama Gelir?

   Aristoteles için Bir, birbirinden farklı olarak pek çok anlama gelmektedir ve Bir, kendisini çeşitli anlamlarda ortaya koymaktadır. Şimdi Bir’in hangi anlamlara geldiğini inceleyelim:

Kendi özü gereği Bir

   Bir, süreklilik arz eder ve kendi özü gereği Bir’dir. Düz bir doğrultuda ilerleyen, hatta kıvrımlara sahip olan bir çizgi bile, bir sürekliliğe ve bölünmezliğe sahip olduğundan Bir’dir. Bir şeyin Bir olması için doğa bakımından sürekli konumda olması yeterlidir. 

   Ayrıca cinsleri bir olan şeyler de özsel anlamda Bir’dir. Şeyler arasında ne kadar ayrım, farklılık, bölünme olsa da şeylerin cinsleri aynı ise (örneğin insan, köpek, kuş) Bir kategorisinde bulunurlar.

   Cins bakımından Bir’i tanımlayabildiğimiz gibi tür bakımından da tanımlayabiliriz. Eğer bir şeyin iki farklı tanımı (özünün tanımı) birbirinden ayırt edilemiyor ise bu tanımlar türsel açıdan birlik oluşturmaktadır. Aristoteles türsel birlik için şu örneği vermiştir: ‘’Şarap ve suyun tür bakımından birbirinden ayırt edilememeleri gibi…’’

Sayı olarak Bir

   Ona göre sayısal olarak bir olan şeyler, maddeleri de bir olan şeylerdir ve Bir, sayı bakımından iki’den önce geldiğinden tüm sayıların maddesi de Bir’dir. Bir, sayı olmak bakımından sayının ilkesi konumundadır.

İlinek olarak Bir

   Eğer bir tözün ilinekleri o töze bağlı şekilde kullanıldığında töz ile aynı şeyi ifade ediyor ise o ilinekler birlik oluşturur. Örneğin ‘Aristoteles ve filozof’ ile ‘Filozof Aristoteles’ aynı ve bir olan şeylerdir.

Bir ve Çok’un Zıtlığı

   Aristoteles’e göre birlik ve çokluk kavramları birbirlerine pek çok açıdan zıt durumdadırlar. Bu zıtlıkları ve aynı zamanda ‘çok’ kavramını şu şekilde inceleyebiliriz: 

• Bir ve Çok, bölünebilirlik açısından birbirlerine zıt durumdadırlar. Bir, bölünemez ya da bölünmemiş olandır. Çok ise bölünmüş ya da bölünebilir durumda olandır.(1)

• Bir, az ya da birkaç sayıda olandır. Bunun sebebi ise Çok’un az sayıda olana zıt durumda olmasıdır.(2) Bu karşıtlığın doğru anlaşılabilmesi için Aristoteles şunu da belirtmiştir: ‘’Az sayıda olana zıt durumda bulunan çokluk ile Bir’e zıt olan tek şey olan sayı durumundaki çokluğu birbirinden ayırt etmek gerekmektedir.’’

• İki, Çok’tur. Çünkü Aristoteles için çift olma durumu bir çokluğu belirtir ve çift olan şey, anlamını iki’den almaktadır. Bir ise birkaç olmaktadır.(3)

• Çok olan bütün şeyler çokluğu temsil etmektedir ve buna göre de çokluk, çoktur. Yani az sayıda olan şeyler de bir anlamda çokluğu temsil edecektir. Bu durumda eğer Bir birkaç ise Bir’in çok oluşundan söz edebiliriz: ‘’…Bir, zorunlu olarak çoktur.’’(2)

• Çok olanın az sayıda olana zıtlığı ile Çok olanın Bir’e olan zıtlığı arasında farklı anlamlar bulunmaktadır. (Bu konuda Aristoteles’e bir itiraz da gelmiştir.)(4)

   

SONUÇ:

   Bu çalışmada Bir ve Çok kavramının ve bu iki kavram arasındaki zıtlığın Aristoteles için neyi ifade ettiğini Aristoteles felsefesi içerisinde Metafizik yapıtından yola çıkarak inceledik. Zıtlığın zorunlu bir birlik oluşturduğunu, özellikle de Bir ve Çok’un birbirinden bağımsız düşünülemediğini gözlemledik.  

Simge ARMUTÇU, 26 Ekim 2018

(1) Metafizik, Aristoteles / X. Kitap, Bölüm 3 (Birlik ve Çokluk – Türemiş Anlamlar)

(2) Metafizik, Aristoteles / X. Kitap, Bölüm 6 (Bir ve Çokluk)

(3) ‘’Çünkü kendisi ile karşılaştırılır ise ikinin çok olduğu şey, Bir’den başka nedir?’’ Metafizik, Aristoteles / X. Kitap, Bölüm 6 (Bir ve Çokluk)

(4) İtiraz: ‘’İki, çok olacak ve Bir, az sayıda olan olacaktır. Çünkü iki yalnızca Bir’e zıt olarak çoktur.’’

Kaynak: 

• Metafizik, Aristoteles / X. Kitap, Bölüm 1 (Bir’in Anlamları – Bir İle Ölçme)

                                                          Bölüm 2 (Bir’in Doğası)

                                                          Bölüm 3 (Birlik ve Çokluk – Türemiş Anlamlar

                                                          Bölüm 6 (Bir ve Çokluk)

• Felsefi Düşüncede Bir Kavramı, Cevdet KILIÇ